Nerden Çıktı Bu “Mardi”?

Lazcada direkt “teşekkür ederim” diye bir ifade yok. Bunun sebebi böyle bir geleneğin olmaması. Gelenek olmayınca kelime de olmuyor.

Malum, köylü toplumlarda bu tür nezaket ifadeleri yoktur. Çünkü köylüler arasında samimiyet, resmiyet problemi yok, herkes akraba, senli benli…

Teşekkür ederim gibi formel bir kavram yerine, “hayır duası” gibi daha samimi ve “karşılığı olan” dilekler yeğlenir geleneksel Laz halkının gündelik ilişkilerinde.

Türkçe “teşekkür” kelimesi Arapçadır ve “şükretmek, minnet duymak, övmek” anlamına gelir. Şükür, şükran, müteşekkir hepsi aynı kökten gelir.

Geçen sene Hasan Uzunhasanoğlu’nu aradım, “mardi nereden çıktı?” diye sordum. Hasan “Megrelcedur da!” dedi. Onu biliyorum da, Megreller bu kelimeyi “teşekkür” anlamında kullanıyorlar mı? Hasan’la konuşmadan önce, bir Megrel arkadaşa da aynı kelimeyi sormuştum, o da “Lazcadur da!” demişti.

Anlayacağınız, Lazlar Megrelcedir, Megreller de Lazcadır diye bu kelimeyi birbirlerine paslayıp duruyorlar.

Sonra biraz hafızamı zorladım, ilk nereden duydum diye.

Hatırladım!

2003-2004’de Didi Lazuri Nenapuna’yı yazarken, elimize Otar Kacaia’nın Almanca-Megrelce sözlüğü geçmişti. Cehalet, oradan Lazcada olmayan, ihtiyaç duyulabilecek Megrelce kelimeleri alıp sözlüğe yazıyorduk. Daha sonra aklımızı başımıza devşirip bütün yazdıklarımızı geri sildik gerçi, ama bazı “keşifleri” de yaygınlaştırdık sanırım.

Zira, kitap üzerindeki notlarıma baktım da, Megrelce “Segen/hayır duası” anlamına gelen mardi kelimesi ve onun mastarı mardeba “danken/teşekkür etmek” kelimelerinden hareketle ve bir yanlış anlama ile mardi kelimesini teşekkür yerine ikame ettiğimizi hatırladım.

Muhtemelen buradan yayıldı bu kelime. Öyle yayıldı ki, Megrellere bile kendi kelimelerini farklı bir anlamda ithal etmiş olduk! Bu da aslında Türkiye’deki Laz hareketinin Megrellere olan etkisini kat’i göstermez mi?

Kelimemize dönelim. Bu Megrelce kelime de Gürcüceden girmiş, madli “hayır dua”, orijinal değil yani.

Fakat, Iskender Chitaşi çalışırken, Iskender’in de madli kelimesini teşekkür anlamında kullandığını görünce, “aklın yolu bir mi acaba?” diye sormadan edemedim. İskender Çquni Çhara adlı kitabında şöyle geçiyor madli: “Didi madli davas manebra Kasyukovis, namuk k̆ayi gurite, mteli menceli muşite içalişamt̆u ham suparaş jin.”

Ancak İskender direkt Gürcüce şeklini kullanmış, mardi ise Megrelce versiyonudur.

Türkiyedeki Lazlara yabancı olan bu kelimeyi, “çok teşekkür ederim” anlamında didi mardi “büyük teşekkür” olarak kullanmaları gerekirken, Türkçeleştirip dido mardi “çok teşekkür” diye kullanır oldular. Hatta mardi’yi Lazca ordu “büyümek” fiili ile ilişkilendirip mardi’yi “benim için büyü” şeklinde algılayanlar bile var.

Türkçede “çok teşekkürler” formuna tam yerleştirmek için mardi’yi çoğul yapıp “dido mardit” diyenler bile var!

E mu are, e skiri!