Lazcada Geçişli Fiil Çekimi

Önce geçişli fiil nedir, onu açıklayalım. Çok basit, bir özne ve nesnesi olan fiiller geçişli fiildir. Yani Cümlemizde el-mecbur: bir yüklem, bir özne ve en az bir tane de nesne var ise o yüklem geçişlidir.

En az bir tane nesne olması gerek dedik ya, demek ki birkaç tane nesne olabiliyormuş. Evet, birkaç tane olabilir nesnelerimiz.

Lazcada fiilde üç şahıs olabilir, (1) yapan, (2) eylemden direkt etkilenen nesne (3) eylemden dolaylı olarak etkilenen nesne.

“Adam Hasan’a bir taş kırdı.” Cümlesinde kırdı yüklem, adam fiili yapan olduğu için özne, taş kırıldığı için yani direkt fiilden etkilendiği için direkt nesne, Hasan’da dolaylı olarak fiilden etkilendiği için dolaylı nesne olur.

Anladık değil mi?

Şimdi Lazcaya dönelim.

Lazcada geçişli fiil yükleme katılan bu üç şahsın yükleme katılım tarzlarına göre versiyon denen sınıflara ayrılır:

Mesela t̆ax- “kırmak” kökünü ele alalım.

Nötr geçişli fiil çekimi şöyledir: Alik xe met̆axums. “Ali el kırıyor.”

Örnek rahatsız edici, ama daha iyi anlayabilmeniz için. Ali fiili yapıyor ve özne oluyor, el fiilden direkt etkilendiği için direkt nesne oluyor. Buna neutral versiyon denir.

Şimdi araya bir şahıs daha yerleştirelim. Ama bu şahıs da nötr olsun: Alik Xasanis xe notaxams. “Ali Hasan’ın elini kırıyor”. Burada “Hasan'ın eli” diye Türkçeye çeviriyoruz ama aslında “Hasanda el kırıyor” daha doğru. Bununla birlikte, bu Türkçeye göre anlamsız bir ifade olur. Buna locative ya da Superessive versiyon deniyor.

Şimdi olayı biraz kişiselleştirelim. El, Hasan’a ait olsun. O zaman da: Alik Xasanis xe nut̆axams. “Ali Hasan’a ait olan eli kırıyor” demiş oluruz. Buna objective versiyon deniyor.

El, Ali’nin olursa: Alik xe nit̆axams. “Ali kendi elini kırıyor.” Burada nesne sayısı teke düşüyor. Malum el Ali’ye ait. Buna da subjective versiyon deniyor!

Toplarsak;

Neutral: me-p̆-Ø-t̆axum (Ben birşey) kırıyorum.

Locative: me-v-o-t̆axam (Ben birisinde birşey) kırıyorum.

Objective: me-v-u-t̆axam (Ben birisi için (birisine ait) birşey) kırıyorum.

Subjective: me-v-i-t̆axam (Ben kendim için (kendime ait) birşey) kırıyorum.

Bir de az kullanılan yine locative bir versiyon daha var, buna da objective locative versiyon diyebiliriz: Amedik sigara n-a-şkums. "Ahmet sigarayı bırakıyor."

Bu arada, geçişli fiillerin özneleri ergative olur, direkt nesneleri apsolutive ve dolaylı nesneleri de dative:

Ali-k Xasani-s xe-Ø n-u-t̆axams. "Ali Hasan'ın elini kırıyor."

Daha nüansları, istisnaları filan var, ama onlara burada giremeyiz vesselam!