Lazca Yazılı Bir Dildir!

Akademik bir sorunsal değil de edebi bir malzeme olarak Lazcaya yaklaşan ilk kişi, Nikolay Marr’ın rivayetine göre, Hopalı Faik Efendi’dir. Fakat bu fikri ete kemiğe büründüren ve Lazca okuyup yazmayı ve Lazcayı köylerden şehirlere indirmeyi deneyen ilk kişi İskender Chitaşi’dir. Döneminin bazı yapıtları günümüze ulaşmasa da, bazı olaylar aydınlanamasa da İskender Lazcaya en büyük hizmeti yapmış ve onu yazılı bir dil haline getirmiştir. İskender’in öldürülmesi ile akamete uğrayan Lazcayı kentli kültür dili haline getirme hamlesi ise günümüzde bile henüz başarılabilmiş değildir.

Lazcada şehirli hayatın terminolojisinin olmaması elbette normaldir. Zira Lazca köylerde konuşulan, tarımsal ve pastoral bir dildir. Bununla birlikte, eğer Lazca şehir hayatının terminolojisini oluşturamazsa, geleneksel tarımın tasfiyesi ile paralel olarak Laz halkının hayatından çıkacak gibi görünüyor, tıpkı mısır tarımının, tıpkı darı (kurumi/çxvari) tarımının hayatımızdan çıktığı gibi.

Pekiyi Lazcanın şehirleşmesi ve bu yönlü terminolojisini oluşturulması için kimsenin bir planı var mı? Sanırım hayır.

Çeşitli vesilelerle kendilerini deklere eden kurumlar ekseriyetle amaçlarını “Lazcanın yazılı bir dil haline gelmesi” olarak özetlemektedirler. Ancak bu retorik 2013’te dillendirilmesi gereken bir retorik olmaktan çıkmıştır. Şöyle ya da böyle, Lazca 1929’dan bu yana zaten yazıl bir dildir! Bu amaç artık aşılmıştır. Şimdi mesele, bu edebiyatı geliştirmek ve İskender’in gerçekleştiremediği dilsel şehirleşmeyi sağlamak olmalıdır.

Doğrusu, Laz aydınlarının kendi geçmişlerinden habersizliğinden ya da “ilk” olma sevdasından kaynaklanan bu gibi söylemler Lazca davasına hizmet etmemektedir. Bu söylemler insanlarda, sanki “sihirli bir değnek değmişçesine her şey 90’larda pat diye başlamış, ne yapılmışsa bu zamandan sonra yapılmış” gibi bir izlenim oluşturmaktadır.

Bunun gibi Laz alfabesinin 1984’te icat edildiğini söylemek de abestir. Zira Latin Laz alfabesi 1928’de oluşturulmuş ve bazı revizyonlar geçirerek bu güne değin ulaşmıştır. Türkçe Latin sisteminin Laz alfabesi ile yaşıt olması insanlara Laz okur-yazarlığının bir “geçmişinin” olduğu bilincini yükseltecek önemli bir argümanken, bu argümanı neden kullanmıyoruz?

Laz aydınlarının bu gibi stratejik hatalarını; aslında bu konu üzerine ne kadar az düşünüldüğüne, bu çalışmaların strateji geliştirilerek değil de el yordamıyla ve sadece aksiyonel ve bireysel yaklaşımlarla, “gelen peşimden gelsin” mantığıyla yapıldığına bir delil olarak görüyorum.

Son olarak şunu tekrar belirtmek isterim; Lazca İskender Chitaşi sekreterliğindeki “Yeni Laz Alfabesi Birimi”nin 1928’deki toplantısı ile Latin temelli Laz alfabesini ilan ettiği günden beri Latin harfleriyle yazılagelen bir dildir. 85 yıllık geçmişi olan Laz Latini (Alboni), modern Türk alfabesi ile yaşıttır. Bunun gibi, Lazca, ilk gazetenin yayınlandığı 1929 Kasım’ından bu yana, 84 yıldır “yazılı bir dildir”, “edebi bir dildir”. Laz aydınlarının şimdi önlerine koyacakları amaç eskinin kazanımlarını yenilemek değil, Lazcaya yeni hayat alanları oluşturmak olmalıdır. Bu da Lazcanın edebi kabiliyetlerini geliştirmek ve şehirli kültürün dili haline getirmekle mümkündür.