"Vica-Vija-Vice" Adı Üzerine

Çamlıhemşin

Çamlıhemşin ilçesinin adı olan Vica (Hemşinlilerin telaffuzuyla Vice, Ğvandi ve Mek̆alesk̆iriti köylülerinin telaffuzuyla Vija) hakkında malum kişilerin malum iddialarını duyuyorum. Bunlara yanıt da olsun tabii, ancak bu yazının asıl amacı bir şeyi açıklığa kavuşturmak.

Günümüzün Çamlıhemşin ilçesi “Vicealtı” adıyla eskiden Pazar Hemşin ile birlikte Atina (yani Pazar) kazasına bağlı birkaç köyden oluşan bir nahiye idi. Merkezi, 1953’te Ardeşen’in ilçe olmasıyla birlikte buraya bağlanan ve adı Çamlıca olarak değiştirilen Vica köyüdür. 1954’te bucak olan Çamlıca, 1957’de adı tekrar değiştirilip Çamlıhemşin yapılarak ilçe statüsünü kazandı. İlçenin kuruluşu 1960’larda tamamlandı.

Ancak kurulmak istenen bu yeni ilçenin merkezi tartışma yaratmıştır. Lazlar merkezin Mek̆alesk̆iriti (Dikkaya-Behice-Güllüköy) köyünün Xincip̆ici mevkii olmasının daha yerinde olacağını ileri sürüyorlardı. Burası hem yerleşim için nispeten geniş bir araziye sahipti, hem de köylere giden yolların birleştiği bir kavşaktı. Çamlıhemşin’in en kalabalık olan köyleri (ki bunlar Laz köyleridir) Mek̆alesk̆iriti, Ğvandi, Mǯanu, Komilo ve Abiçxo’nun merkezindeydi. Fırın, bakkal, kahvehane vb. bulunmasından ötürü çevre köylerde yaşayan insanlar buraya pazar yapmaya ve sosyalleşmeye geliyorlardı. Ayrıca Ardeşen, Pazar ve Rize’ye doğru giden yolun üzerindeydi. Daha sonra liseye ve sonra da ilköğretim okuluna çevrilecek bir de okulu vardı. Ancak Hemşinliler ilçe merkezinin bir Hemşin köyü olmasında direttiler. 1960’dan önce Çamlıhemşin Merkez Mahallesinde sadece birkaç ev bulunmasına rağmen burasının ilçe merkezi yapılması, Hemşinlilerin politik ve bürokratik zaferidir.

Bir Hemşinli köyü olan Vica iki mahalleden oluşur. Bunlar, Aşağı Vica (Vice-i Sufla) şimdiki adıyla Aşağı Çamlıca Mahallesi, Lazca adıyla “Vica K̆udeli” ve Yukarı Vica (Vice-i Ulya) şimdiki adıyla Yukarı Çamlıca Mahallesi’dir. Günümüzün Çamlıhemşin ilçe merkezi Aşağı Vice ya da Vicealtı olarak bilinen kısmında kurulmuş olup, Yukarı Vice denen kısmı da değindiğim gibi, Çamlıhemşin belediyesine bağlı bir mahalledir.

Tıpkı Ardeşenlilerin “Nerelisin?” sorusuna “Ardeşenliyim” değil de “Rizeliyim” diye cevap vermeleri gibi, Çamlıhemşinli Lazlar da bağlı bulundukları ilçeyi Vica ve kendilerini de Vicuri (Ğvandi’de Vijuri) olarak adlandırırlar. Özellikle ilçe merkezi kastediliyorsa “Vica K̆udeli” adı da kullanılmaktadır. Sonuçta Çamlıhemşinli Laza “hangi ilçedensin?” diye sorarsanız cevabı “Vica” ve “Vicuri” olur.

Tolepe dveri vikti,       Gözlerim kapalı gezdim,

Vija do Art̆aşeni.         Çamlıhemşin’i ve Ardeşen’i.

Oviç̆vi-doviçodi,          Yandım tükendim,

Sk̆ani tixo, muşeni?     Sensiz, niçin?              (Anç̆aşi Ridvan Özkurt)

Ğvanduri şairimizin kastettiği anlaşılacağı gibi Yukarı Vice Mahallesi değil Çamlıhemşin ilçesidir.

Yöre ağzında, Mek̆alesk̆iriti ve Ğvandi hatta oradan dağı aşarak Jileni Nz̆ğemi’ye varıncaya değin /j/ <> /c/ değişimi söz konusudur. Yani burada /c/’ler /j/ olabilmektedir. Tam bir kuralı yoktur, ama araştırılsa bulunur belki.

Kelimenin kökü ise belli değildir. Belki Hemşince üzerinden gitmek gerekir. Zira Lazca bir açıklama yapmak zor görünüyor.